CO SIĘ ZDARZYŁO NA SZCZYCIE G8 NA OKINAWIE?
Sprawa zadłużenia międzynarodowego została jeszcze raz wysoko postawiona na obradach G8 na Okinawie w następstwie wielkiego nacisku opinii publicznej w poprzedzających miesiącach i w czasie tygodnia obrad Szczytu. Żądanie konkretnych działań, kierowane ze strony Organizacji Jedności Afrykańskiej i G77 (grupy 77 najbiedniejszych krajów) było instrumentem zmuszającym G8 do spotkania z przywódcami krajów Południa w Tokio tuż przed szczytem G8. Prezydenci Nigerii, RPA i Algerii wzywali do niezbędnych działań w sprawie zadłużenia.
W końcowym oświadczeniu przywódcom G8 nie udało się jednak zaoferować żadnych nowych inicjatyw w sprawie długów. W rzeczywistości cofnęli się w stosunku do ograniczonych obietnic poczynionych w ubiegłym roku w Kolonii. W szczególności obniżyli w tym roku swój cel dla krajów osiągających "punkt decyzyjny" w procesie oddłużenia do zaledwie 20 krajów z 24 poprzednio ogłoszonych. Przywódcy, odwracając się plecami do potrzeb najbiedniejszych, wydali jednocześnie astronomiczną sumę 750 mln dolarów na zorganizowanie szczytu. Wystarczyłaby ona na anulowanie odsetek 9 krajów HIPC albo dwukrotne całkowite anulowanie długów Gambii.
Jubileusz 2000 wyraził w swym komunikacie absolutne rozczarowanie, stwierdzając, że nie zaoferowano żadnej odpowiedzi na zbulwersowanie opinii publicznej porażką przywódców G8, którzy nie zaproponowali żadnych nowych rozwiązań w sprawie kryzysu zadłużenia. "Oni tylko powtórzyli swoje obietnice z ubiegłego roku. Już wtedy ich nie dotrzymali. Dlaczego mamy wierzyć im teraz?"
Ile dotąd anulowano?
Do czasu szczytu na Okinawie tylko 9 krajów (Benin, Boliwia, Burkina Faso, Honduras, Mauretania, Mozambik, Senegal, Tanzania i Uganda) uzyskało redukcję spłaty zadłużenia na warunkach ulepszonej Inicjatywy HIPC, przyjętej w Kolonii. Ani jeden kraj nie uzyskał anulowania długów. 9 krajów, które zaczęły otrzymywać ulgi, uzyskają ostatecznie redukcję tylko 34% całości zadłużenia. Obsługa zadłużenia Tanzanii spadła z 162 mln dolarów rocznie do 150 mln, natomiast kraj ten może wydać tylko 87 mln dolarów rocznie na ochronę zdrowia. W rezultacie tych 9 krajów będzie kontynuować spłaty odsetek. Będą one równe ich wydatkom na szkolnictwo i ponad 1/3 wyższe, niż wydatki na ochronę zdrowia.
Jubileusz 2000 ujawnił też, że przereklamowana suma 100 mld dolarów, obiecana w Kolonii, nigdy nie zostanie osiągnięta. Analiza faktów wskazuje, że 90 mld to maksymalna suma, która może zostać anulowana na warunkach Inicjatywy Kolońskiej - a nawet to będzie trwało co najmniej do r. 2005. Jest to mniej niż połowa długów krajów ubogich, określonych przez Bank Światowy jako głęboko zadłużone (HIPC).
Dlaczego jest tyle opóźnień?
Jest wiele powodów, dla których proces jest opóźniany. W jednym lub dwóch przypadkach - np. pucz wojskowy na Wybrzeżu Kości Słoniowej - powody są uzasadnione. Jednakże praktycznie w pozostałych przypadkach wina za opóźnienie leży po stronie kredytodawców:
MFW postawił niewykonalne warunki Gujanie, proponując rządowi przyjęcie warunków strajkujących pracowników sektora publicznego. Następnie zatrzymano proces oddłużenia, ponieważ budżet kraju nie spełniał wymagań i wzrosły wydatki w sektorze publicznym. Japonia stale wywiera naciski na kraje zadłużone, aby nie starały się o oddłużenie w ramach Inicjatywy HIPC. Na skutek tego nacisku i nawarstwiających się dowodów niewystarczalności Inicjatywy HIPC, zarówno Ghana jak i Laos okazują chęć, by do niej nie przystępować, pomimo że ich długi są nie do spłacenia.
Kongres USA zwlekał ze zgodą na wpłaty na Fundusz Powierniczy HIPC, nalegając, by najpierw zreformować MFW. W lipcu Kongres ostatecznie zatwierdził 225 mln USD na redukcję zadłużenia, ale to musi być jeszcze uzgodnione z Senatem i nadal jest dalekie do sumy 472 mln niezbędnych do uregulowania zobowiązań USA w ramach Inicjatywy Kolońskiej.
Wprowadzenie nowych warunków redukcji zadłużenia staje się ważnym elementem powodującym opóźnienia. Zadłużone rządy przygotowały dokumentację strategii redukcji ubóstwa (PRSP) w konsultacji ze społeczeństwem. Choć w zasadzie powiązanie redukcji zadłużenia z redukcją ubóstwa jest pożądane, w praktyce jeszcze bardziej opóźnia redukcję zadłużenia.
Jednak głównym powodem niepowodzenia Inicjatywy HIPC jest fakt, że została ona stworzona przez kredytodawców i jest przez nich kontrolowana. Kredytodawcy mają władzę, by decydować, kto otrzymuje co, kiedy i jak. To oznacza, że ich własne rozgrywki polityczne, sprzeczności w terminarzach oddłużenia oraz kłótnie na temat poziomu kosztów są ważniejsze, niż darowanie długów najbardziej potrzebującym.
Jubileusz 2000 żąda nowych, niezależnych mechanizmów wprowadzających bardziej zdyscyplinowanego, sprawiedliwego i przejrzystego podejścia do udzielania i zaciągania kredytów międzynarodowych. To by wymagało osiągnięcia uzgodnień (za zgodą kredytodawców i narodów zadłużonych) przy pomocy niezależnego arbitra, który by ustanowił Radę ds. Przeglądu Zadłużenia (DRB) złożone z przedstawicieli kredytodawców i dłużników, z reprezentacją społeczeństwa kraju zadłużonego. DRB gwarantowałaby, że fundusze uzyskane z procesu oddłużenia byłyby skrupulatnie nadzorowane, a uzyskane środki przeznaczone byłyby na uzgodnione zadania na zmniejszenie ubóstwa i rozwój kraju. Taka Rada będzie też kontrolować dalszy proces zaciągania pożyczek, aby nie dopuścić do ponownego powstania kryzysu zadłużenia na tak wielką skalę. Pomysł niezależnego arbitrażu został gorąco poparty przez Sekretarza Generalnego ONZ, Kofi Annana, w jego Planie Działania na XXI w.
Co z Inicjatywą HIPC?
Czy wszystkie kraje potrzebujące oddłużenia uzyskają je, jeśli terminarz HIPC zostanie przywrócony? Nie. Jubileusz 2000 nieustannie wzywa, by włączyć do procesu oddłużenia kraje spoza oficjalnej listy 40 krajów HIPC. Wiele krajów pilnie potrzebuje redukcji długów.
Nigeria została dyskretnie usunięta z listy krajów HIPC w r. 1998, tymczasem jest zmuszona płacić w ramach obsługi zadłużenia 10 razy tyle, ile wydaje na łagodzenie ubóstwa. Prezydent Obasanjo silnie apelował o redukcję długów. Rozwiązanie problemu ciężkiego brzemienia długów Nigerii (30 mld) jest istotne dla całej Afryki zachodniej.
Haiti również pilnie potrzebuje redukcji długów. Jest to najbiedniejszy kraj półkuli zachodniej i niemal połowa długów została zaciągnięta w czasie dyktatury Duvaliera. Haiti zamieszkuje 50% dorosłych analfabetów, 70% bezrobotnych a śmiertelność dzieci jest ponad dwukrotnie większa, niż średnia Ameryki Łacińskiej i Karaibów.
Czemu redukcja zadłużenia dla tych krajów nawet nie zbliżyła się do 100%?
Postanowienia z Kolonii miały zredukować długi do poziomu 150% rocznej wartości eksportu - jest to nadal dalekie od całkowitej redukcji. Od tego czasu wiele rządów kredytodawców obiecało anulować 100% długów dwustronnych. Ale nadal wiąże się to ze spełnieniem warunków procesu HIPC, który wciąż się opóźnia.
Co więcej, obietnice 100% redukcji złożone przez niektóre z krajów G7 nie znalazły naśladownictwa u wielostronnych instytucji finansowych jak MFW, Bank Światowy i regionalne banki rozwoju. Ale ponad 35% kredytów długoterminowych krajów HIPC jest wielostronnych. Zobowiązania 100% redukcji długów nie dotyczą też długów prywatnych. W rezultacie kraje HIPC uzyskały redukcję o wiele mniejszą, niż 100%, co ukazano na przykładzie 9 krajów, które miały otrzymać ulgę.
Jak wielka redukcja jest potrzebna?
Kryzys społeczny w krajach HIPC jest obecnie tak nabrzmiały, że całkowite anulowanie zadłużenia zagranicznego wielu z tych krajów jest konieczne jako pierwszy i niezbędny krok w kierunku skutecznej redukcji ubóstwa. Pierwszych pięć krajów, które uzyskały redukcję zadłużenia, będzie nadal płacić więcej niż 500 mln USD rocznie kredytodawcom zagranicznym - niemal tyle samo, ile wydają na ochronę zdrowia. Lecz Uganda ma jeden z najwyższych wskaźników zarażenia wirusem HIV na całym świecie, co spowodowało osierocenie ponad miliona dzieci. W Boliwii 60% ludności nie ma dostępu do podstawowej higieny, a 1/3 ludności nie ma dostępu do wody zdatnej do picia.
Komisja Meltzera ustanowiona przez Kongres USA dla przygotowania propozycji co do przyszłego kształtu i statusu międzynarodowych instytucji finansowych zaleca całkowite anulowanie długów - nie tylko kredytodawcom dwustronnym, ale również instytucjom wielostronnym, z Bankiem Światowym i MFW na czele. Zgoda komisji była jednogłośna i uzyskała duże poparcie, m.in. dyrektora UNCTAD (Konferencja ONZ ds. Handlu i Rozwoju) i Sekretarza Generalnego ONZ, Kofi Annana.
Co powinno się teraz wydarzyć?
Kredytodawcy powinni podjąć trzy proste działania w ramach przygotowań spotkania MFW i Banku Światowego w Pradze na końcu września 2000. Na spotkaniu kredytodawcy powinni uzgodnić:
Natychmiastowe wstrzymanie pobierania opłat od najbiedniejszych krajów i przeznaczenie tych środków wyłącznie dla ubogich. To byłby konkretny dowód na zaangażowanie polityczne w sprawie oddłużenia i oznaczałoby, że zgromadzone w ten sposób środki przeznaczone byłyby na walkę z ubóstwem.
Wszyscy kredytodawcy, łącznie z wielostronnymi instytucjami finansowymi, zwłaszcza z Bankiem Światowym i MFW, powinny zobowiązać się do redukcji 100% zadłużenia krajów najbiedniejszych. Należy utworzyć nowy mechanizm, który miałby na celu rozpatrywanie spraw związanych z udzielaniem i spłatami kredytów międzynarodowych - sprawiedliwa i przejrzysta procedura, dzięki której uniknie się kryzysu zadłużenia w nowym tysiącleciu.
Według materiałów brytyjskiej Koalicji Jubileusz 2000
Tłumaczył Aleksander Gosiewski.
|
