MY A TRZECI ŚWIAT Pismo gdańskiego ośrodka Ruchu Solidarności z Ubogimi Trzeciego Świata MAITR
	Nr 7 (53), październik-listopad 2001

---

HISTORIA ATLANTYCKIEGO HANDLU NIEWOLNIKAMI Wybrane daty i wydarzenia       W naszym zestawieniu dat i faktów ograniczyliśmy się do pewnego tylko wycinka historii niewolnictwa - organizowanego przez Europejczyków handlu transatlantyckiego. Nie zajmujemy się tu np. handlem niewolnikami w starożytności, handlem organizowanym przez muzułmanów czy handlem na innych obszarach geograficznych. Każdy z tych tematów wymagałby odrębnego opracowania. 1441 - Wyprawa portugalska pod dowództwem Antamy Gonçalveza dotarła do dzisiejszego Rio de Oro (Sahara Zachodnia), gdzie wraz z przypadkowo tam spotkanym Nuńo Tristăo, kapitanem innej karaweli portugalskiej, pojmali i przywieźli do Portugalii pierwszych 12 jeńców. 1444 - pierwsi niewolnicy importowani z północnej Mauretanii 1448 - Portugalczycy zakładają fort Arguin, skłąd później sprowadzają złoto, gumę arabską i niewolników 1471 - Portugalczycy przybywają do Złotego Wybrzeża (na terenie dzisiejszej Ghany) 1481 - Portugalczycy zaczynają budować zamek Elmina na Złotym Wybrzeżu 1488 - Bartolomeo Diaz okrąża Przylądek Dobrej Nadziei 1500 - założenie plantacji cukru na wyspie świętego Tomasza w Zatoce Gwinejskiej, 200 mil od wybrzeża Afryki Zachodniej, na których pracowali niewolnicy 1502 - Pierwsi odnotowani niewolnicy afrykańscy w Nowym Świecie 1510 - do kolonii hiszpańskich w Ameryce Południowej przywieziono drogą przez Hiszpanię pierwszych niewolników 1516 - Benin przestaje eksportować niewolników-mężczyzn z obawy przed utratą własnej siły roboczej 1532 - pierwszy bezpośredni transport niewolników z Afryki do Ameryki - wcześniej trafiali tam drogą przez Europę 1537 - w Meksyku wybuchł pierwszy udokumentowany bunt afrykańskich niewolników na Półkuli Zachodniej 1619 - pierwsi niewolnicy trafiają do Virginii (obecnie w USA) 1640-1680 - początek zatrudniania na dużą skalę niewolników afrykańskich na Karaibach brytyjskich do produkcji cukru 1655 - pierwsza aukcja niewolników w Nowym Amsterdamie 1688 - kwakrzy z Pensylwanii głośno sprzeciwiają się niewolnictwu "Żywy Murzyn powieszony za żebro na szubienicy", 1792       Ta wstrząsająca ilustracja pochodzi z książki "Opowiadanie o pięcioletniej wyprawie przeciw zbuntowanym murzynom w Surinamie". Autor, Anglik John Gabriel Stedman, był najemnikiem na służbie holenderskiej, uczestniczącym w tłumieniu buntu niewolników w ich południowoamerykańskiej kolonii. W swej "opowieści" opisuje on napotkane rośliny i zwierzęta, jak również swych kolegów-żołnierzy, torturujących schwytanych zbiegłych niewolników.       Ilustracja ryta przez sławnego angielskiego poetę i artysta, Williama Blake'a, opiera się na szkicu Stedmana. To graficzne przedstawienie niewolnika z Surinamu powieszonego za pojedyncze żebro ilustruje powszechny brak współczucia białych dla czarnych niewolników.       Po pół wieku trwających walkach partyzanckich przeciw wojskom kolonialnym i europejskim, zbiegli niewolnicy z Surinamu (Marooni) podpisali w latach 1760-tych z holenderskim rządem kolonialnym traktat, umożliwiający im faktycznie niezależną egzystencję. Ich populacja w XVIII-XIX była oceniana na 25 do 47 tysięcy. 1726 - król Dahomeju sugeruje, że Europejczycy powinni zakładać plantacje w jego królestwie, a on dostarczy niewolników 1753 - powstaje towarzystwo abolicyjne w Wielkiej Brytanii 1755 - prawo duńskich Wysp Dziewiczych zakazuje rozłączania dzieci niewolników z rodzicami 1760 - bunt niewolników na Jamajce 1775 - w USA powstaje Towarzystwo na rzecz Zniesienia Niewolnictwa, działające na zasadzie społeczno-filantropijnej 1775-1783 - wojna o niepodległość USA 1777 - konstytucja stanu Vermont staje się pierwszym dokumentem w USA znoszącym niewolnictwo 1780-te - szczyt handlu niewolnikami 1783 - angielscy kwakrzy przedstawiają parlamentowi brytyjskiemu pierwszą liczącą się petycję przeciw niewolnictwu 1787 - wydanie w Londynie książki byłego niewolnika Quobna Ottobah Cugoano "Thoughts and Sentiments on the Evil and Wicked Traffic of the Slavery and Commerce of the Human Species" przez fundację Towarzystwa na Rzecz Zniesienia Handlu Niewolnikami; jest to pierwszy opublikowany w Wielkiej Brytanii tekst skierowany przeciw niewolnictwu, którego autorem jest Afrykańczyk 1787 - ogłoszenie konstytucji USA, która zezwala na regulowanie kwestii niewolnictwa przez poszczególne stany i deklaruje możliwość zakazu importu niewolników po 20 latach (w 1808); większość stanów północnych zniosła je do końca XVIII w. 1788 - powstaje towarzystwo abolicyjne we Francji 1789 - Rewolucja Francuska; w Londynie nakładem autora, byłego niewolnika, wychodzi książka "The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa the African" Toussaint L'Ouverture, wódz powstania niewolników na Santo Domingo (Haiti). 1791 - powstanie 500 tys. czarnych niewolników we francuskiej kolonii Santo Domingo (Haiti) pod wodzą Toussaint L'Ouverture; to największe w historii powstanie niewolników doprowadziło do przejęcia przez nich władzy w kraju 1793 - fale białych uchodźców uciekających przed powstaniem w Santo Domingo zalewają porty USA 1794 - francuski rewolucyjny Konwent Narodowy wyzwala wszystkich niewolników w koloniach francuskich - Kongres USA uchwala zakaz budowania, przystosownia, zaopatrywania, ładowania albo wysyłania jakiegokolwiek statku w celu handlu niewolnikami 1798 - kolejny bunt niewolników na Jamajce 1800 - 10.05. USA ustanawia ciężkie kary dla obywateli amerykańskich uczestniczących dobrowolnie w międzynarodowym handlu niewolnikami 1801 - Toussaint L'Ouverture, wódz powstańców na Haiti, zostaje szefem państwa 1804 - 1.01. po pokonaniu francuskiego korpusu ekspedycyjnego (w którym wzięli udział polscy legioniści) została proklamowana Republika Haiti - Duńczycy przyznają prawa niewolnikom       Chłosta niewolnika przymocowywanego do ziemi, 1850       Długo po obaleniu niewolnictwa w Anglii, Leeds Anti-slavery Series wypowiadała się głośno przeciw niewolnictwu . W tym numerze opublikowano artykuł o niewolnictwie w Stanach Zjednoczonych, "Newolnictwa, system nierozłącznie związany z okrucieństwem.", do którego była dołączona nasza ilustracja. Oto początek artykułu:       "Trzysta tysięcy osób w Stanach Zjednoczonych Ameryki, mężczyźni, kobiety i dzieci, są niewolnikami. Czy niewolnictwo, jako stan ludzkich istot, jest dobre, złe czy obojętne? Przedkładamy to pytanie do rozważenia bez argumentów. Masz zdrowy rozsądek, sumienie i ludzkie serce -- wypowiedz się na ten temat. Masz żonę lub męża, dziecko, ojca, matkę, brata lub siostrę - uczyń ten przypadek swoim własnym; zrób to i wydaj werdykt..." 1806 - prawo stanu Luizjana stanowi, że okrutne kary dla niewolników są przestępstwem 1807 - prawo brytyjskie delegalizuje kupowanie, transportowanie i sprzedawanie niewolników - Wielka Brytania zamienia Sierra Leone na kolonię Korony brytyjskiej - USA zakazują handlu niewolnikami z Afryką od r. 1808 1810 - zakaz handlu niewolnikami w Wenezueli i Meksyku - Brytyjczycy negocjują z Portugalią porozumienie dla stopniowego zniesienie handlu niewolnikami na południowym Atlantyku 1811 - zakaz handlu niewolnikami w Chile 1812 - zakaz handlu niewolnikami w Argentynie 1814 - Dania zakazuje handlu niewolnikami 1815 - Na Kongresie Wiedeńskim Brytyjczycy naciskają na Hiszpanię, Portugalię, Francję i Holandię, by zgodziły się znieść handel niewolnikami; Hiszpania i Portugalia uzyskuje zgodę na kontynuowanie handlu przez kilka lat dla uzupełnienia rezerw siły roboczej 1816 - bunt niewolników na Barbados - powstaje Amerykańskie Towarzystwo Kolonizacyjne, którego celem jest pomoc wolnym Murzynom w emigracji do Afryki; dzięki działalności Towarzystwa ok. 12.000 osób wyemigrowało do Afryki (ogółem opuściło Amerykę ok. 15.000 osób); założycielem był Robert Finley, presbiteriański duchowny z Basking Ridge w New Jersey, który był przekonany, że Czarni nigdy w pełni nie zintegrują się ze społeczeństwem amerykańskim i że tylko w Afryce, "ziemi swych ojców", będą mogli w pełni zrealizować się jako istoty ludzkie 23.09.1817 - Wielka Brytania i Hiszpania podpisują traktat zakazujący handel niewolnikami. Hiszpania zgadza się zakończyć go na północ od równika natychmiast, a na południe - w r. 1820. Okręty brytyjskie uzyskały prawo przeszukiwania podejrzanych staków niewolniczych. Ale luki w traktacie uniemożliwiają realizację tego celu; handel niewolnikami w latach 1815-1830 jest intensywny; niewolnicza gospodarka Kuby i Brazylii gwałtownie się rozwija - sądy brytyjskie ustalają zasadę, że okręty brytyjskie nie mogą przeszukiwać obcych statków podejrzanych o transport niewolników bez zgody ich krajów - te orzeczenia hamują brytyjskie wysiłki dla likwidacji handli niewolnikami 1819 - Kongres USA uchwala ustawodawstwo zaostrzające kroki przeciw amerykańskiemu udziałowi w handlu niewolnikami - Marynarka brytyjska stacjonująca u wybrzeży Afryki Zachodniej podejmuje patrole przeciw nielegalnym statkom niewolniczym 1820 - marynarka wojenna USA wysyła cztery statki do patrolowania wybrzeży Afryki Zachodniej przeciw statkom niewolniczym. Ta kampania trwała tylko cztery lata, po czym Amerykanie odwołali krążowniki i zerwali współpracę z Anglikami - zakaz wyzwalania niewolników w stanie Karolina Południowa (USA) - prawo USA kwalifikuje handel niewolnikami jako piractwo, karane śmiercią 1820-21 - Amerykańskie Towarzystwo Kolonizacyjne zakłada na terenie późniejszej Liberii kolonię dla wyzwalanych niewolników, którzy stają się tam warstwą rządzącą i... właścicielami niewolników 1822 - zakaz wyzwalania niewolników w stanie Mississippi (USA) 1823 - założenie w Londynie Komitetu na Rzecz Zniesienia Niewolnictwa - zniesienie niewolnictwa w Chile - bunt niewolników w Gujanie Brytyjskiej 1824 - prawo stanu Luizjana (USA) zakazuje niewolnikom zawierania małżeństw - Wielka Brytania i USA negocjują traktat określający handel niewolnikami jako piractwo i ustanawiający procedury wspólnych represji, ale Senat osłabia traktat przez serię poprawek, w wyniku czego Brytyjczycy odmawiają jego podpisania 1825 - Amerykański okręt chwyta statek niewolniczy, Antylopę, żeglujący pod banderą wenezuelską z ładunkiem 281 Afrykańczyków. Amerykański Sąd Najwyższy wydaje jednomyślną opinię, że handel niewolnikami jest pogwałceniem prawa naturalnego, mając na myśli, że to prawo może być tylko wspierane przez prawo pozytywne; ale orzeczenie uwolniło tylko kilku Afrykańczyków, utrzymując, że USA nie mogą ustalać praw dla inny narodów i zauważając, że handel niewolnikami jest legalny tak długo, jak długo Hiszpania, Portugalia i Wenezuela są nim zainteresowane; w efekcie statek został zwrócany właścicielom, łącznie z 39 niewolnikami, określonymi przez sąd jako własność hiszpańska 1829 - zniesienie niewolnictwa w Meksyku 1831 - zniesienie niewolnictwa w Boliwii - na Jamajce wybucha wielki bunt niewolników, który zostaje brutalnie stłumiony 1833 - w Wielkiej Brytani uchwalono Akt Zniesienia Niewolnictwa, nabierający mocy prawnej od 1 sierpnia 1834, wyzwalający 776 tys. niewolników w brytyjskich Indiach Zachodnich; zezwalał on na sześcioletni okres przejściowy 28.06.1835 - wobec odradzania się handlu niewolnikami, na mocy angielsko-hiszpańskiego porozumienia represje zostają zaostrzone. Brytyjskie krążowniki zostały upoważnione do zatrzymywać hiszpańskich statków podejrzanych o przewożenie niewolników i stawiania ich przed mieszanymi komisjami ustanowionymi w Sierra Leone i Hawanie; statki przewożące określone "wyposażenie" (znaczne ilości sprzętu kuchennego, drewna, żywności, kajdany itp.) są określane jako statki niewolnicze 1837 - Wielka Brytania zaprasza USA i Francję do utworzenia międzynarodowych patroli dla likwidacji handlu niewolnikami; USA odmawiają udziału 1838 - w brytyjskich Indiach Zachodnich kolonialne zgromadzenia ustawodawcze grają na zwłokę - przez ustawy przeciw włóczęgostwu i nielegalnemu osadnictwu próbują zachować nienaruszony system społeczny oraz pracy w gospodarce plantacyjnej, ze zmiennymi efektami 1839 - Nicholas Trist, konsul USA w Hawanie, poleca wysłanie do Afryki Zachodniej okrętów patrolowych przeciwko statkom niewolniczym, ostrzegając że porządek będą utrzymywać Anglicy, jeśli nie uczynią tego okręty amerykańskie       Pod pokładem statku niewolniczego, 1840       Drzeworyt z publikacji "Historia Jeńców Amistad", ukazuje, jak trzymano setki niewolników w ładowniach statku niewolniczego. Znane były przypadki, że ciasno upakowani w ograniczonej przestrzeni, gdzie mogli tylko siedzieć (3 stopy i 3 cale wysokości = 99 cm), umierali z braku powietrza. - bunt niewolników na statku Amistad - jeden z nielicznych udanych; statek został opanowany przez niewolników przy Long Island i doprowadzony do Nowego Londynu - sensacyjny proces wytoczony przez stan Karolina Północna właścicielowi niewolników Hooverowi, który za dzikie znęcanie się na swymi niewolnikami został skazany na śmierć; podobny proces z takim samym wyrokiem miał miejsce w stanie Alabama przeciw Jonesowi w r. 1843 - brytyjski bryg Buzzard (Myszołów) eskortuje do Nowego Jorku dwa amerykańskie statki niewolnicze: bryg Eagle i szkuner Clara, jako pirackie; dwa następne przybywają kilka tygodni później - urzędnicy federalni aresztują kilku właścicieli statków w Baltimore, oskarżonych przez Brytyjczyków o handel niewolnikami; kilka szkunerów handlowych w budowie zostało skonfiskowanych 1841 - konsul USA w Hawanie, Nicholas Trist, został zdymisjonowany na skutek oskarżeń, iż tolerował częstą nielegalną sprzedaż statków amerykańskich hiszpańskim handlarzom niewolników, a w każdym razie nie podjął żadnego wysiłku, by temu przeszkodzić 1842 - zniesienie niewolnictwa w Urugwaju 1847 - Liberia uzyskuje niepodległość 1848 - Francja znosi niewolnictwo w swych koloniach 1850 - Anglia oświadcza, że jej flota może wpłynąć na wody terytorialne Brazylii w celu pojmania statków przewożących niewolników; wkrótce potem Brazylia określa handel niewolnikami jako piractwo 1851 - zniesienie niewolnictwa w Ekwadorze 1854 - zniesienie niewolnictwa w Peru i Wenezueli 1858 - zakaz wyzwalania niewolników w stanie Arkansas (USA) 1859 - na płd. USA wybucha powstanie J. Browna przeciw zniesieniu niewolnictwa 1860 - zakaz wyzwalania niewolników w stanie Maryland i Alabama (USA) 1861-65 - Wojna Secesyjna w USA, która ostatecznie roztrzyga o zniesieniu niewolnictwa w tym kraju 1863 - prezydent Lincoln znosi niewolnictwo - zniesienie niewolnictwa w Gujanie Holenderskiej (obecnie Surinam) 1865 - XIII poprawka do Konstytucji USA znosi niewolnictwo w całym kraju i przyznaje Murzynom pełne prawa obywatelskie 1869 - Portugalczycy znoszą niewolnictwo - ustawodawstwo Brazylii uznaje prawo niewolników do zawierania małżeństw (ale w r. 1875 zaledwie 1/6 niewolników w wieku rozrodczym żyło w małżeństwie lub owdowiało) 1873 - zamknięcie targu niewolników w Zanzibarze 1880 - zakaz handlu niewolnikami w koloniach hiszpańskich, rząd hiszpański znosi niewolnictwo na Kubie - powstaje Brazylijskie Stowarzyszenie do Walki z Niewolnictwem 1888 - parlament Brazylii, jako ostatniego kraju półkuli zachodniej, znosi niewolnictwo i wyzwala wszystkich niewolników 1926 - konwencja w sprawie niewolnictwa podpisana w Genewie 25.09. pod egidą Ligi Narodów zakazuje handel niewolnikami 1930 - Liga Narodów oskarża rząd liberyjski o stosowanie pracy przymusowej przy wykonywaniu robót publicznych 1936 - zakaz niewolnictwa w Nigerii Koniec lat 1930-tych - zakaz niewolnictwa w Liberii i Etiopii 1948 - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ oraz... 1950 - Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności ogłaszają niewolnictwo za niemoralne i nielegalne 1956 - Konwencja uzupełniająca w sprawie zniesienia niewolnictwa i handlu niewolnikami uzupełnia przepisy z r. 1926 1962 - Arabia Saudyjska jako ostatni kraj arabski i ostatni kraj świata znosi niewolnictwo; z tą chwilą prawdopodobnie wszędzie na świecie niewolnictwo staje się nielegalne i żaden rząd oficjalnie nie chroni go ani nie popiera, co wcale nie znaczy, że zostało ostatecznie zlikwidowane 2001 - ONZ ustanawia rok 2001 Rokiem Mobilizacji przeciw Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i Nietolerancji. W dniach 31.08-7.09.2001 w Durbanie odbyła się Światowa Konferencja ONZ przeciw Rasizmowi, Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji (UN WCAR), która potępiła handel niewolnikami jako zbrodnię przeciwko ludzkości

ONZ ustanowiła 23 sierpnia Międzynarodowym Dniem Pamięci o Handlu Niewolnikami i Abolicji

[Spis treści numeru, który czytasz] [Skorowidz  tematyczny artykułów] [Adopcja Serca  - pomoc dla sierot] [Strona główna]      [Napisz do nas]

---