Wczoraj zastanowiła mnie duża chmura na horyzoncie. Wyglądała jak małe tornado - czarna chmura unosząca się nad wodą. Są to miliony malutkich muszek, takich jak nasze owocówki. Podróżują w olbrzymich ilościach, są zupełnie niegroźne, ale w ilości siła i widać je z odległości kilku kilometrów.

Zupełnie niezłe wrażenie robi na mnie zawsze tutejszy rynek. Można tam kupić warzywa i ryby, wśród nich również usipa, czyli malutkie rybki, coś na kształt naszych szprotek. Jeszcze niedawno nie mogłam na nie nawet patrzeć, gdy leżą na słońcu od rana w kurzu i zaduchu panującym na rynku. Tubylcy mogli mnie na próżno przekonywać, że są to bardzo smaczne rybki, widok mi zupełnie wystarczał. Wczoraj wróciłam późno i sąsiedzi poczęstowali mnie kolacją, oczywiście sime, do tego groszek smażony na oleju, jajko, no i... usipa. Eee... dobre było.

Niedzielna Msza w kościele z wypalonej cegły, czerwonej jak ziemia wokoło: prosty budynek w środku buszu, zamiast ławek - dwie stare kanapy okryte wypłowiałymi kapami, a na betonowej posadzce leżą maty bambusowe, które nazywają tutaj mpansa. Ludzi pełno. Po lewej stronie tradycyjnie stoją mężczyźni, po prawej - kobiety i dzieci. Pozory to specjalność Afrykańczyków, więc pozornie nie zwracają na siebie uwagi, tak że naprawdę trudno wywnioskować za dnia, kto jest czyją żoną czy mężem (nawet w szpitalu dopiero po miesiącu zauważyłam, że mamy wśród personelu co najmniej dwa małżeństwa; gdyby nie zbieżność nazwisk, prawdopodobnie nigdy bym się nie domyśliła, bo nawet z pracy wracają osobno do swoich domów). Taka jest tutejsza kultura. Najważniejsze to zachować się właściwie, czyli po Mszy kobiety rozmawiają z kobietami, zajmują się dziećmi bądź przyrządzają sime z warzywami i kawałkami kozy, jeśli taka się nawinie, a mężczyźni pozostają w swoim gronie. Zwykle siadają po Mszy w kościele i czekają na posiłek w metalowych miseczkach, popijając go colą lub wodą, w zależności od funduszy.

Dzienna separacji płci jest z nawiązką nadrabiana nocami, czego dowodem są średnie liczby dzieci jednej kobiety - ok. 6-10, przy czym wcale nierzadko każde dziecko pochodzi od innego ojca. W rezultacie ojcowie nie poczuwają się do żadnej odpowiedzialności za swoje potomstwo i zwykle opiekują się po prostu najmłodszym przychówkiem, pozostając chwilowo z jego matką. Stąd wcześniej urodzone dzieci, pochodzące od innych matek, nie mają środków do życia. Taka jest tutejsza logika. Dlatego też zwykle w wioskach widzi się całe tabuny dzieciaków biegających razem i wychowujących się nawzajem.

Po drodze do kościoła widziałam dziś czworo tancerzy niau, barwnie przebranych mężczyzn, w tym jeden na dwumetrowych szczudłach, z maskami na twarzach, spódniczkach z trawy i całym mnóstwem ozdób magicznych, których przeznaczenia nie znam. Maski gwarantują anonimowość niau i bezkarność. Tancerze idą od wioski do wioski zdzierając z ludności haracz. Z reguły są oni na usługach miejscowych chiefów wioskowych, którzy w ten sposób wymuszają na ludziach daninę.

Tradycyjnie niau towarzyszy wszystkim obrzędom inicjacji młodych ludzi, zawsze związanym z tańcami rytualnymi i śpiewami. Jest to też symbol złego; przerażające maski i przebrania są tutaj kojarzone nie tylko przez białych z gwałtami, rozbojami i czarną magią. Spotkanie z niau, nawet dla dobrze wykształconych i zamożnych ludzi z miasta, jest zawsze związane z panicznym niemal strachem.

Tradycja niau jest bardzo głęboko zakorzeniona w tutejszej kulturze, podobnie jak obrzędy inicjacji, które wykonywane są na kilkunastoletnich dziewczynkach. Siła tradycji jest czasami naprawdę zdumiewająca. Mieszkańcy miast zwykle specjalnie przywożą swoje dzieci w odpowiednim czasie do rodzinnej wioski, niezależnie od swojego „europejskiego” sposobu życia w mieście. Skutkiem są niechciane ciąże, aborcje i HIV. Inicjacji z reguły dokonuje chief wioskowy lub tancerz niau, a jeśli jest on nosicielem wirusa HIV, zaraża następne kobiety, i to te młode, jeszcze dzieci. I jak tu mówić o profilaktyce?

Lunch u matrony szpitala w Matiki zapowiada się zawsze dość ciekawie. Związany jest z tradycyjnie serwowanymi potrawami: sime gotowana z mąki kukurydzianej i wody, do tego fasola i mterere, czyli gotowane zielone liście. Obowiązkowo napoje do wyboru: coca cola lub fanta. Wieczorem po powrocie do domu zapytałam jednego z moich sąsiadów, czemu u nas do tej pory nie gotowaliśmy mterere. Odpowiedź była nieoczekiwana. Usłyszałam, że kilka lat temu jego starszy brat został otruty w swojej wiosce za pomocą mterere. Od tej pory mama zakazała wszystkim w rodzinie jeść mterere przez pamięć na to, co się stało.

Droga czy ścieżynka zawsze ma duże znaczenie. Droga jest, oprócz rynku i rzeki, miejscem spotkań, wymiany najnowszych plotek, transportu produktów. Całe życie wiąże się z drogą. Rano spotykają się na niej idący do pracy na polu (zwykle kobiety z motykami na głowach), dzieci w mundurkach idące do szkoły, czasami wiele kilometrów, mężczyźni jadący w sobie tylko znanym celu na rowerach z głośno grającym radiem na baterie przewieszonym przez szyję, handlarze wiozący kozy przytroczone sznurkiem do bagażnika roweru i pobekujące donośnie, kobiety z olbrzymimi wiechciami słomy na głowach... Ci wszyscy ludzie zaczynają swój codzienny marsz po drodze jeszcze na długo przed wschodem słońca, by dotrzeć do celu jak najwcześniej.

Droga jest tylko jedna; żadnych skrzyżowań, z rzadka tylko zjazdy do wiosek. Trzeba uważać na dziury, które mało widoczne mogą w nocy stanowić duże zagrożenie, podobnie jak wąskie mosty wątpliwej jakości. Ciekawe są oznaczenia miejsca wypadku albo awarii samochodu - po prostu układa się na drodze zielone gałęzie. Jeśli leżą tylko po jednej stronie drogi, oznacza to awarię samochodu. Jeżeli zauważy się je po obu stronach, można być pewnym, że z chwilę natknie się na ludzi uczestniczących w pogrzebie. Trzeba wtedy stanąć, jeśli nie chce się ryzykować uszczerbku na samochodzie lub własnym zdrowiu.

Wieczór, dokoła słychać tylko świerszcze, jeszcze nie nadeszła wieczorna bryza od jeziora. Zwykle czuje się ją koło północy. Nagle w okna uderza delikatny wiatr, unosi ciepłym podmuchem firany, budzi nieprzyzwyczajonych, by po chwili ustać.

Tuż po wschodzie słońca pierwsze odzywają się za oknem kozy - to one budzą śpiochów swoimi przeraźliwymi beknięciami około 5.30. Potem o 6.00 codzienna Msza w kościele i o 7.00 śniadanie. Z reguły dżem z guavy i kawałek pszennego czy kukurydzianego chleba. Potem do pracy... Na poprawę humoru od samego rana dobrze działa Msza św., zwłaszcza gdy w najważniejszym momencie słyszy się księdza mówiącego: Wam mu yaya (po naszemu brzmi to: łam mu jaja). W języku chichele znaczy to po prostu... życie wieczne.