LEGENDY RWANDYJSKIE O BOGU
Legenda - umugani - jest krótkim opowiadaniem, historyjką zmyśloną. W ustnej tradycji Rwandy zajmowała ona miejsce uprzywilejowane. Legendy opowiadano najczęściej podczas długich wieczorów. W kręgu rodzinnym dzieci i młodzież wsłuchiwała się chętnie w dzieje przodków, którzy weszli do legend jako bohaterowie godni naśladowania. Opowiadanie legend było przywilejem starszych. Każdy z nich miał prawo być ich autorem.
Te ciągnące się często długo w noc przy migotliwym blasku ognia opowiadania spełniały rolę rozrywkową i wychowawczą. Szkoda tylko, że te rodzinne "posiady" znikają prawie całkowicie, wypierane przez nowy styl życia, jaki przyniosła cywilizacja techniczna. Nie ma już prawie chętnych do słuchania opowiadań starszych. Ci zaś odchodzą do krainy swych przodków, zabierając ze sobą skarby rodzinnej kultury. Do zapomnienia legend przyczyniła się również szkoła, która nie przekazuje dzieciom obyczajów i tradycji ich przodków.
Struktura i znaczenie legend
Najprostsza analiza pozwala dostrzec trzyczęściową budowę legendy: przedstawienie wydarzenia z przeszłości, zaktualizowanie go i wyciągnięcie wniosków na przyszłość. Dzięki tej strukturze legenda posiada duże znaczenie i wartości wychowawcze, szczególnie w kształtowaniu postaw moralnych.
Tylko ta legenda miała wartość, która zmierzała do określonego celu. Były to: ukazanie wcześniej określonego przez autora celu, stosownego dla sytuacji przedstawionej w legendzie, wprowadzenie do praktyki życia codziennego jakiegoś elementu socjokulturowego, uzasadnienie powszechnie obowiązującej normy.
Ponadczasowy i nieprzemijający charakter wartości, jakie przekazywały legendy, sprawił, że zaczynały się najczęściej: "Pewnego dnia", "Niegdyś", "Pewnego poranka" czy "Powiedział Bóg".
Rodzaje legend
Brak jest wyczerpującego opracowania literackiego legend. Według Alojzego Bigirumwami, pierwszego biskupa Rwandy, który jako pierwszy zajął się zebraniem legend, można je podzielić na trzy grupy:
legendy teoforyczne, w których Imana odgrywa główną rolę,
legendy przyczynowe, które prowadziły do wyciągnięcia wniosku,
legendy moralizujące, które podawały określony wzór do naśladowania.
Obraz Boga w legendach
Wśród wielu legend miejsce szczególne zajmują te, które mówią o Imanie i jego przymiotach. To właśnie między innymi w nich odnajdujemy obraz Boga, jaki wytworzyli sobie Rwandyjczycy przed chrześcijaństwem.
Według o. Bernardyna Muzungu, badacza kultury rwandyjskiej, legendy przedstawiają najczęściej następujące atrybuty Boga: sprawiedliwy sędzia, Opatrzność, dawca życia, źródło bogactwa, Imana - wszystkowiedzący i niewidzialny.
Dla przykładu streszczę tu tylko kilka legend. Pełne ich teksty będziemy z czasem przytaczać w kolejnych numerach gazetki.
W legendzie "Byłaś wierna, moja córko" Imana jest przedstawiony jako źródło dobra, jako pan życia i śmierci. Dziewczyna prosiła Boga o ładne zęby. On spełnił jej życzenie pod warunkiem, że nie pokaże ich nikomu. Gdy wyszła za mąż, nie uśmiechała się ani do męża, ani do dzieci, bo chciała pozostać wierna obietnicy danej Bogu. Dzieci umierały ze smutku. Po śmierci ostatniego z nich kobieta sama prosiła o śmierć. Bóg zrozumiał jej cierpienie, wskrzesił dzieci i pozwolił uśmiechać się do nich.
Bóg - opiekun sprawiedliwy przedstawiony jest m.in. w legendzie, która opowiada o dziewczynce-sierocie. Imana zaopiekował się nią. Dał jej dobrego męża, zapewnił dobrobyt. Ona jednak zaczęła zdradzać swego męża. Bóg zareagował i ukarał ją srogo.
Bywało, że wszystkowiedzący Bóg przepowiadał ludziom przyszłe wydarzenia. Przepowiedział kiedyś rodzicom, że ich dziecko zginie od rogów bawolich. Młody ojciec uczynił wszystko, by tak się nie stało. Nic jednak nie było w stanie zmienić odwiecznych zamierzeń Imany.
Dziś jeszcze są w obiegu liczne przysłowia. Kontynuuje się zwyczaj nadawania imion związanych z imieniem Imany. Zanika natomiast opowiadanie legend. Młodzi nie podtrzymują tradycji swych przodków.
S. Jolanta Dąbal
ze zgromadzenia Sióstr od Aniołów
|
