Współczesny, zglobalizowany świat stawia nas we wszystkich dziedzinach życia przed zupełnie nowymi problemami i wyzwaniami, których zasięg przekracza nie tylko nasze najbliższe otoczenie, ale również granice krajów i kontynentów. Aby im sprostać, potrzebne jest nowe podejście do edukacji. Propozycją taką jest edukacja globalna i rozwojowa - dwie pokrewne dziedziny, często nawet ze sobą utożsamiane jako globalna edukacja rozwojowa. Pomaga ona zrozumieć zależności między życiem własnym i innych ludzi na całym świecie, w stale zmieniającej się globalnej i wielokulturowej społeczności. Może być realizowana na różnych etapach edukacji, poczynając od przedszkola. Powinna też obejmować nieformalne działania edukacyjne w formie zajęć dodatkowych, warsztatów, akcji, konkursów, festynów, wizyt studyjnych itp.

Nie ma jednej, powszechnie obowiązującej definicji edukacji globalnej (Global Education), gdyż w różnych krajach odpowiada ona na różne potrzeby i problemy.

Nowa Encyklopedia Powszechna PWN przynosi stosunkową prostą definicję:

Edukacja globalna to koncepcja umiędzynarodowienia edukacji, której celem jest wyposażenie młodego pokolenia w „świadomość globalną”. Propaguje pluralizm, tolerancję i dialog międzykulturowy; akcentuje dobro wspólne ludzkości; odzwierciedla tendencje uniwersalistyczne w pedagogice współczesnej.

Deklaracja Edukacji Globalnej z Maastricht, przyjęta przez Europejski Kongres Edukacji Globalnej (Maastricht, 15-17.11.2002), zawiera następującą definicję:

Edukacja globalna otwiera ludziom oczy i umysły na rzeczywistość panującą na świecie oraz uświadamia o konieczności podejmowania działań na rzecz większej sprawiedliwości, równości i przestrzegania praw człowieka dla wszystkich.

Edukacja globalna jest globalnym wymiarem edukacji obywatelskiej i obejmuje edukację rozwojową, edukację o prawach człowieka, edukację o zrównoważonym rozwoju, edukację na rzecz pokoju i zapobiegania konfliktom oraz edukację interkulturalną.

Te różne typy edukacji społecznej różnią się głównie tematyką i celami, które się jednak wzajemnie dopełniają i wspierają. Z różnego ukierunkowania celów wynikają też częściowo różne kompetencje i techniki ich rozwijania. Ale mają też wiele cech wspólnych:

podstawowy system wartości (szacunek do samego siebie, poczucie odpowiedzialności społecznej, poczucie przynależności oraz aktywne podejście do samokształcenia i kształcenia innych);

system idei i wiadomości (dotyczących zmian technologicznych, nierówności warunków życiowych mieszkańców świata, demokracji, rządów i obywatelstwa itp.);

uznanie potrzeby rozwijania kluczowych zdolności i umiejętności (kompetencji komunikacyjnych, społecznych, obywatelskich i zawodowych w rozwiązywaniu problemów i uczeniu się);

uznanie potrzeby zapewnienia możliwości twórczych i aktywności w trakcie procesu edukacyjnego (praca indywidualna i grupowa, współodpowiedzialność za wyniki kształcenia, współuczestnictwo). Edukacja globalna bywa też określana w aspekcie społecznym. Według włoskiej organizacji Educazione & Scuola: Edukacja globalna to ruch edukacyjny, opierający się na wielu szkołach na całym świecie. Podejmuje on:

studium problemów i zagadnień, które przekraczają granice państwowe, oraz powiązania między systemami, w tym kulturalnymi, ekologicznymi, ekonomicznymi, politycznymi czy technologicznymi;

kształtowanie zrozumienia międzykulturowego, w tym umiejętności patrzenia na życie z punktu widzenia kogoś innego.

Edukacja globalna obejmuje takie obszary programowe, jak edukacja o środowisku naturalnym, edukacja interkulturalna, edukacja na rzecz pokoju i zapobiegania konfliktom, edukacja rozwojowa, edukacja o prawach człowieka i edukacja o demokracji. Jest ona jednak czymś więcej, niż sumą tych obszarów, i obejmuje refleksję nad ich współzależnością oraz jak przekraczają one granice państwowe.

Edukacja globalna wychodzi ponad fakty i informacje. Obejmuje umiejętności, postawy i wartości łączące tematyczne, zintegrowane i wielodyscyplinarne programy nauczania. Obejmuje aktywną naukę i wykorzystanie współczesnych metod nauczania, w tym rozwiązania multimedialne.

W odniesieniu do edukacji spotykamy się też często z terminem „wymiar globalny”. Odnosi się on - podobnie jak terminy „edukacja rozwojowa” czy „globalne obywatelstwo” - do tych samych celów i zasad: aktywnej promocji sprawiedliwości społecznej, równości i zrównoważonego rozwoju.

W edukacji „wymiar globalny” jest najbardziej efektywnym podejściem w całym etosie szkolnym. Umożliwia nauczycielom i uczniom rozwijanie zrozumienia, umiejętności i postaw, które prowadzą do przyjęcia odpowiedzialności w stosunku do innych i do samej Ziemi. Perspektywa globalna jest ważna na każdym poziomie nauczania, w obrębie każdego tematu, dla dzieci, młodzieży i dorosłych.

Edukacja globalna jest odpowiedzią edukacyjną na procesy globalizacyjne. Uczniowie mogą je poznawać, badając na przykład „podróż dookoła świata”, jaką odbywa bawełna w procesie produkcji podkoszulka, i w ten sposób uczyć się poczucia odpowiedzialności za los ludzi, z którymi łączy ich ta codziennie używana rzecz.

Podkoszulek może nam wiele „opowiedzieć”. Bawełna pochodzi z upraw w Afryce Zachodniej. Jej cena jest bardzo niska z powodu dotacji rolnych w USA. Surowiec przewożony jest do przędzalni w Turcji. Nici trafiają do tkalni na Tajwanie. Materiał jest przesyłany do Polski do farbowania. Wreszcie w Bangladeszu, gdzie w przemyśle odzieżowym wynagrodzenia są niezwykle niskie, a do pracy w bardzo złych warunkach zatrudnia się też dzieci, materiał jest cięty i zszywany. Handlowcy europejscy kupują tam gotową odzież i dostarczają do naszych sklepów.

Co w tym kontekście oznacza edukacja globalna? Podkoszulki, używane przez wszystkich uczniów, są „produktem globalnym”. Edukacja globalna ukazuje powiązania, np. jak żyją rolnicy w Afryce Zachodniej, jak rujnująco na ich życie wpływają dotacje rolne w USA i Unii Europejskiej, jak wygląda praca dzieci w fabrykach odzieży w Bangladeszu, jakie są koszty ekologiczne „podróży dookoła świata” bawełny, z której powstaje podkoszulek, i co to ma wspólnego z naszym życiem. W trakcie poszukiwania tych powiązań uczniowie mogą rozwijać poczucie wartości. W dodatku jako konsumenci mogą np. unikać nabywania produktów określonych marek, jeśli wiedzą, że produkcja danego towaru wiąże się z niszczeniem środowiska naturalnego, wyzyskiem pracowników, wykorzystaniem nielegalnej pracy dzieci czy niewolników.

Edukacja globalna powinna umożliwić uczniom, poprzez dostarczenie odpowiedniej wiedzy i umiejętności, odpowiedzialne postępowanie w skomplikowanych warunkach powiązanego wzajemnie społeczeństwa globalnego. Edukacja globalna jest nie tyle nowym tematem, wprowadzanym do programów, co raczej wszechstronną myślą przewodnią nauczenia na wszystkich poziomach.

Edukacja globalna jest nauczaniem dla przyszłości. Przygowanie do życia w społeczeństwie globalnym to nie tylko zdobycie wiedzy i umiejętności obsługi komputera, by móc wejść na rynek pracy. Edukacja globalna zachęca do aktywności w kształtującym się społeczeństwie światowym i umożliwia ją, tworząc warunki dla globalnej solidarności w myśleniu i działaniu. Rozwija zdolności poznawcze, społeczne i praktyczne, których potrzebujemy, aby prowadzić życie spełnione i odpowiedzialne, również w złożonych warunkach zglobalizowanego świata.

Edukacja globalna ma swe korzenie w rozmaitych podejściach, zwłaszcza w edukacji dotyczącej rozwoju i pokoju, środowiska i zagadnień interkulturalnych. Stosownie do różnorakiej orientacji edukacyjnej, istnieją różne podejścia w teorii i praktyce. Wszystkie skupiają się na rozwoju możliwym też w przyszłości, zgodnie z Agendą 21, dotyczącą zrównoważonego rozwoju, podpisaną też przez Polskę w r. 1992 w Rio. Edukacja globalna dzieli ten cel z innymi obszarami edukacyjnymi, jak ochroną środowiska, zdrowia i edukacją interkulturalną. Szczególne zainteresowanie edukacji globalnej jest ukierunkowane na wartości związane z rozwojem człowieka, którego podstawą jest sprawiedliwość społeczna.

Duże znaczenie w edukacji globalnej mają też Milenijne Cele Rozwoju, podpisane przez wszystkie kraje członkowskie ONZ, w tym Polskę. Polskie zobowiązania rozwojowe wynikają też z przynależności do Unii Europejskiej i OECD. Rozpoczynająca się dopiero polska współpraca rozwojowa z krajami ubogimi potrzebuje stworzenia właściwego klimatu społecznego dla tej sprawy. W tym też może pomóc edukacja globalna.

Edukacja globalna jest ukierunkowana na integralny i angażujący aktywność ucznia proces nauczania. Różnorodność metod i zmiany perspektywy powinny wspomagać lepsze zrozumienie złożoności świata, przyjęcie wątpliwości i nierozwiązywalnych sprzeczności oraz uczenie się, jak sobie z nimi radzić. W centrum zainteresowania powinno się znajdować, kiedy tylko możliwe, natychmiastowe odnoszenie ich do codziennego życia uczniów. Z ich „doświadczenia lokalnego” (np. używania bawełnianej koszulki) może być wyprowadzony wymiar globalny. Proces ten przebiega na trzech poziomach:

Tydzień Edukacji Globalnej (TEG) to coroczna ogólnoeuropejska akcja edukacyjna, która odbywa się w trzecim tygodniu listopada. Jest ona okazją, by zwrócić uwagę społeczeństw Europy na potrzebę systematycznej i długofalowej edukacji, dotyczącej spraw globalnych, kierowanej przede wszystkim (choć nie tylko) do dzieci i młodzieży.

Ideą TEG jest:

zapoznanie nauczycieli i uczniów z problematyką edukacji globalnej;

ukazywanie wyzwań i problemów współczesnego świata;

kształtowanie postaw sprzyjających ich rozwiązywaniu;

propagowanie podstawowych zasad globalnego obywatelstwa, jakimi są:
- postrzeganie świata i naszej w nim roli;
- respektowanie różnorodności i umiejętności komunikacji międzykulturowej;
- zdolności podejmowania działań, by uczynić świat miejscem bardziej sprawiedliwym i trwałym;
- odpowiedzialności za własny styl życia i działania;
- aktywne zaangażowanie na rzecz świata bardziej sprawiedliwego;

zachęcenie uczniów, nauczycieli oraz organizacji młodzieżowych do realizowania w szkołach w trakcie TEG różnorodnych działań i wydarzeń, związanych z jego tematyką;

ukazywanie konkretnych możliwości systematycznego zaangażowania w działania edukacyjne i o charakterze społecznym.

Najważniejszym wyzwaniem TEG jest uświadamianie Europejczykom współzależności między nami a mieszkańcami krajów ubogich, problemów wspólnych dla całej ludzkości i kierowanie uwagi na szukanie rozwiązań.

Obchodom TEG patronuje Europejskie Centrum na Rzecz Współzależności i Solidarności Światowej (Centrum Północ-Południe) przy Radzie Europy. W Polsce TEG jest promowany przez Ministarstwo Edukacji. W tym roku po raz pierwszy powstała grupa inicjatywna, złożona z organizacji pozarządowych i instytucji edukacyjnych. Czy idea TEG rzeczywiście trafi do szkół, zależy jednak przede wszystkim od ich dyrekcji, nauczycieli oraz... rodziców, którzy mogą ich zachęcić do zainteresowania się edukacją globalną.

Przeczytaj: